***
Byłem w XIX wieku. Nie tylko kiedyś we śnie, kiedy często widzę przeszłość, a czasami przyszłość. Mieszkałem w XIX stuleciu i to dosłownie. W mieszkaniu mojej babci od strony taty czuło się rok 1905, wygrawerowany nad wejściowymi, wahadłowymi drzwiami na mlecznej, mgielnej szybie. To wtedy urodziła się kilkaset kilometrów dalej Siostra Faustyna, to w tym annis mirabilis, szczęśliwym roku Albert Einstein opublikował kilka tekstów, w tym trzy stronicowy artykulik, w którym podał szczegółową teorię względności. Kamienica babci stała i stoi tam dziś, ale jakby inna, przy ulicy Siemiradzkiego 12 w Krakowie, moim rodzinnym mieście. To najpiękniejsza uliczka, o której Anglicy mówią “backstreet” - cicha uliczka, zakątek. Wchodziło się w nią od Karmelickiej, ulicy z tramwajami, wtedy typowymi akwariami i jeszcze starszymi modelami i z barokowym kościołem karmelitów, gdzie za kratą na piaskowym kamieniu widnieje ponoć - według tradycyjnej legendy - odcisk nogi świętej Jadwigi. Na rogu tej ulicy i Siemiradzkiego, malarza, którego kurtynę widziałem w operze we Lwowie, gdzie byliśmy z moim chórem - jest kamienica cała obrośnięta dzikim winem, coś pięknego. Potem idzie się w kierunku Łobzowskiej, bo dzielnica Łobzów była kiedyś podkrakowską wsią, a w miejscu ulicy płynęła rzeczka. W połowie Siemiradzkiego jest zakątek z czerwonego muru. To on rozpalał wyobraźnię. Co jest za murem? Jak w tym słynnym wierszu Leśmiana o dziewczynie, uwięzionej w murze, której nie było. Okazało się po latach, że za murem, na którym był czarny krzyż, są wielkie ogrody parafii przy ulicy Łobzowskiej. Ileż to razy chodziłem z babcią na spacer pod ten neogotycki kościółek i wpatrywałem się w dzwony na wieżyczce - jeden był wyżej, drugi pod nim; zastanawialiśmy się, dlaczego zawsze gra niższy, a nigdy razem, a rzadko sam górny. Może od święta? A w dni powszednie, więc “niższe” żeby było symbolicznie? Nie wiemy do dziś, to znaczy babcia może już wie i to o wiele więcej…
Kiedy wchodziło się do kamienicy, naprzeciwko której był szpital, dzięki któremu babcia przeżyła skaleczenie tasakiem do mięsa, na prawo były schody w dół, stara, żeliwna umywalka z charakterystycznym kranem dziewiętnastowiecznym, tzw. “kurkiem”, wielkie piwnice dla wszystkich dziesięciu wielkich mieszkań i wyjście na magiczne podwórko, wtedy zarośnięte chaszczami i tajemnicze, dziś odarta z wszelkiego uroku. Uwielbiałem schodzić tam schodami kręconymi dla służby, która wchodziła do mieszkania od kuchni i spiżarni i służbówki. Dziadek tam urządził sobie ciemnię, projektował i był grafikiem. Gdyby żył, zająłby się pewnie grafikami komputerowymi. Kuchnia była magiczna, z typowym zapachem cynamonu, goździków, mąki. Lubiłem siadać tam, babcia krzątała się, ja czytałem gazety, “Dziennik Polski” był najmniej socjalistyczny. W całym mieszkaniu panował spokój. Niemal święty. Wszystko było na swoim miejscu. Zegary odmierzały czas powoli. Ale nie było to nudne. Bo nikt się nie spieszył. Nie było dokąd. Dziadek pracował zdalnie. Był nieświadomym jednym z pierwszych frilancerów, którzy nie chodzili do “biura”. Wstawał o dziesiątej, a szedł spać późno o drugiej. Wieczorami oglądał telewizję. Telewizor był lampowy, czarno-biały. Emitował tyle promieniowania, że perski kot uwielbiał na nim siedzieć. Biurko do pracy dziadka było olbrzymie, na nim dziesiątki pędzli różnych rozmiarów, fajki - takie z drewna wiśniowego, stylowe, nie papierosy, były jakieś narzędzia plastyczne, obok stała szafa z tubkami, proszkami, utrwalaczami do fotografii, w rogu powiększalnik, na owe czasy drogi i nowoczesny. Pokój dziadka w godzinach pracy był absolutnie niedostępny. Nie wolno było nikomu tam wchodzić. Dziadek ani razu nie wychodził. Siedział i pracował. Nocami wywoływał filmy używając oświetlenia żarówki o ciemnej czerwieni lub zieleni. Miał nie tylko talent. Miał tak zwany długi styk siedzenia z krzesłem. Nie nosiło go. Nie gonił za niczym. Nie uciekał od niczego. Był na swoim posterunku. Jak panowie w XIX wieku. Panował spokój, wlewający się w mojego ducha. Mieszkanie miało cztery pokoje, ale nie w amfiladzie, lecz z wielkim pokojem przechodnim do korytarza z łazienką i osobno toaletą. W łazience stary piecyk gazowy, pamiętający lata co najmniej 60., czyli epokę gomułkowską. Miałem samochodzik żelazny, żółty, na pedały. Dziś są elektryczne. Dziadek dawał mi oleje, jakieś smary z ciemni i udawaliśmy, że “naprawiamy” autko, smarujemy je i czyścimy. Potem ku zgrozie dziadka obijałem mu wszystkie meble jeżdżąć dookoła stołu w pokoju przechodnim. W pokoju babci stał piękny filodendron. W innych tego typu starych, secesyjnych mieszkaniach stały nawet prawdziwe palmy. Lubiłem spać tam. Nieraz udawałem, że jestem przeziębiony. Żeby zostać na noc w mieszkaniu. To było drugie piętro, niskie parapety, bo wielkie okna. W trzecim pokoju stało niegdyś, kilka lat wcześniej moje pierwsze łóżeczko. Z jakimś metalowym, miedzianym medalem. Babcia miała wiele takich rzeczy. Jakieś metalowe, ładnie zaprojektowane pudełka po tytoniu dziadka, który na “Gazecie Krakowskiej” mieszał kilka rodzajów tytoniu; jakieś szpule, igły i nici, bo babcia “cerowała skarpetki”. Jakiś kredens z tysiącem szklanek, karafek, wazoników. Na innym stoliczku małe, żeliwne posążki Buddy, babcia była przesądna, lubiła zabobony i te rzeczy miały przynieść szczęście. Było mnóstwo książek w przechodnim. Dziadek dużo czytał. Raczej kupował albo wymieniał się ze znajomymi. Nie chodził do czytelni. Ani do biblioteki. I ten klasyczny telefon z okrągłą tarczą. Podłączony kablem do szarego rozdzielacza. I dopiero w latach 90. słuchawka bezprzewodowa. Na ulicy stało mnóstwo budek telefonicznych, najpierw całe obudowane, ale wandale rozbijali szyby, więc zmienili na zadaszenia półokrągłe. W iluż powieściach detektywistycznych takie budki były obowiązkowym elementem. Najpierw na monety. Potem na karty. Dzwoniłem czasami. Przecież komórek ani tym bardziej sieci nie było. Nikt nie dzwonił na ulicy, w tramwaju. Nikt nie był na smyczy, obroży i kagańcu z kolczatką, jak bokser babci. Panowała wolność. Życzliwość. Solidarność. Skądś przecież musieli wziąć tę nazwę. Wzięli z życia. Czytając tamte powieści wiem na pewno. Coś bezpowrotnie minęło. Ale wszystko to, co było, przecież to jest w nas. Nie uciekniemy. Można wyjechać na antypody i dalej cierpieć, można objechać planetę i dalej mieć problem. Nie chodzi o to, aby wsiąść w samochód i wyjechać. Ludzie się mylą. Raczej jak ludzie zakorzenieni, można przeżyć w jednym miejscu całe życie i stale podróżować. Mentalnie. Choćby - jak dziadek - za pomocą telewizji. A teraz Google. Mieszkanie babci było z tego gatunku, z kaflowymi, stylowymi kaflami z epoki fin de siecle - że jak się tam weszło, to było wrażenie, że chce się tam zostać na zawsze. Nigdzie nie wychodzić. Było jak port przeznaczenia. Jak obiecana ziemia, z której nie trzeba będzie nigdzie dalej jechać. Jak znaleziona perła…

***