Rodzina, czyli krąg ludzi najbliższych sobie powiązanych więzami krwi i szeregiem zależności społecznych. Temat rodziny jest szczególnie często ukazywany w literaturze.

Wiadomości o Świętej Rodzinie czerpiemy z nowotestamentowej Ewangelii i tradycji późniejszej. Znamy więc imiona ziemskich rodziców Jezusa: Maria i Józef.

Realia życia rodzinnego są obecne w wielu utworach staropolskich. W sposób sielski prezentuje rodzinę Mikołaj Rej w "Żywocie człowieka poćciwego". Rej daje tam receptę na spokojne, szczęśliwe życie.

Stosunkowo częstym tematem naszej literatury jest opis cierpienia po stracie dziecka lub rodziny. I tak w renesansie pierwszym i najwybitniejszym dziełem poświęconym tej tematyce są "Treny" Jana Kochanowskiego. Jest to cykl XIX utworów poświęconych zmarłej córce poety, Urszuli. Cierpienie, rozpacz wywołane utratą dziecka są dla poety egzaminem mądrości życiowej i wiary religijnej. Portret tego kilkuletniego dziecka jest raczej efektem tradycji poezji żałobnej niż rzeczywistych przymiotów Urszuli, ponieważ tak małe dziecko trudno porównywać do Safony, najwybitniejszej poetki starożytnej Grecji.

Dzieje konfliktu dwu rodzin weneckich przedstawia William Szekspir w tragedii "Romeo i Julia", które dzieli wieloletnia nienawiść, natomiast młodych ich członków Romea i Julię łączy wielka miłość. Dopiero ich tragiczna i niepotrzebna śmierć prowadzi do pogodzenia się zwaśnionych rodów.

Sprawy rodzinne są częstym tematem oświeceniowej literatury satyrycznej i komediowej. Satyra "Żona modna" Ignacego Krasickiego krytykuje tak zwane małżeństwo z rozsądku. Bohater ożenił się bogato nie wiedząc, że żona ulega dyktatowi najbardziej absurdalnej mody, nie przypuszczał, że tak świetny jakoby mariaż tak wiele będzie go kosztować. W efekcie tęskni za stanem kawalerskim.

Tragedią rodzinną nazywa się dwie pierwsze części "Nie - Boskiej komedii" Zygmunta Krasińskiego. Poeta - Mąż żyje rozdarty między romantycznymi ideałami swojej Muzy, a obowiązkami wobec rodziny. W końcu gdy odkrywa pozorną naturę piękna za którym podążał, uświadamia sobie krzywdy jakie wyrządził rodzinie i popełnia samobójstwo, przeklinając poezję.

Tragikomedia "Moralność pani Dulskiej" Gabrieli Zapolskiej, obnaża zakłamanie panujące w rodzinie mieszczańskiej. Syn Zbyszko w decydującym momencie chętnie ulega matce i nie żeni się z przyszłą matką swojego dziecka. Felicjan Dulski dla własnej wygody nie przeciwstawia się żonie nawet w najmniejszej sprawie. Tytułowa Dulska to wcielenie obłudy, zakłamania i bezwzględności. Rodzinę nie łączy nic ponad wygody i troskę o opinię otoczenia.

Sagą rodzinną są "Noce i dnie" Marii Dąbrowskiej. Powieść opowiada o losach małżeństwa Barbary i Bogumiła Niechciców, a później ich córki Agnieszki. Z niezrównaną wrażliwością opowiedziane są dzieje tego długiego związku, pełnego nieporozumień i rozczarowań, ale i prawdziwej miłości i szacunku wobec najbliższej osoby.

Ta powieść - rzeka należy do najpiękniejszych kart literatury polskiego realizmu.